Bail-in και bail-out είναι έννοιες που αναφέρονται σε περιπτώσεις οικονομικής βοήθειας προς επιχειρήσεις, τράπεζες ή κράτη όταν υπάρχει πιθανότητα χρεοκοπίας. Τι ακριβώς όμως είναι, σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν και ποιό έχει επικρατήσει πλέον ως αυτό που μεγιστοποιεί το κοινωνικό συμφέρον;

Οι έννοιες

Το bailout περιγράφει τον τρόπο διάσωσης εταιρειών (ή κρατών, τραπεζών) μέσω εξωτερικής ανακεφαλαιοποίησης από τους φορολογούμενους. Συνήθως πραγματοποιείται σε τράπεζες εν καιρώ κρίσης οι οποίες πιστεύεται πως αν χρεοκοπήσουν θα βλάψουν αναπόφευκτα το χρηματοπιστωτικό σύστημα (systemic banks). Το bail-in είναι μια άλλη μορφή διάσωσης η οποία πραγματοποιείται μέσω χρηματοδότησης από τους ίδιους τους μετόχους και πιστωτές των τραπεζών και όχι από τους φορολογούμενους. Στις τράπεζες αυτό γίνεται συνήθως με μετατροπή των ομολόγων και μετοχών της τράπεζας σε κεφάλαιο ή με κούρεμα καταθέσεων.

Bail-out και Ελλάδα

Ο μηχανισμός του bail-out χρησιμοποιήθηκε στην Ελλάδα για την διάσωση των ελληνικών τραπεζών μετά την κρίση του 2010. Τα κεφάλαια διάσωσης των τραπεζών προήλθαν από τους δανειστές και αποπληρώθηκαν από τους Έλληνες φορολογούμενους αφήνοντας έτσι τους πιστωτές των τραπεζών χωρίς συμμετοχή στην διάσωση. Ως αποτέλεσμα, χρειάστηκε περαιτέρω ενίσχυση των μέτρων λιτότητας με σκοπό την αύξηση των φόρων που χρειάζονταν για τους σκοπούς της ανακεφαλαιοποίησης.

Bail-in και κόσμος

Οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο ξόδεψαν περίπου ένα τρις δολάρια προερχόμενα από φόρους για να ανακεφαλαιοποιήσουν τις τράπεζες κάνοντας χρήση του bail-out.  Το κύμα αντιδράσεων σε Ευρώπη και Αμερική ήταν τεράστιο. Αποτέλεσμα ήταν να υιοθετηθεί μια νέα μορφή χρηματοδότησης, αυτή την φορά από τους πιστωτές τους τραπεζών, το bail-in.

Η Κύπρος είναι η πρώτη χώρα της Ευρωζώνης που έκανε χρήση του bail-in κατά τη διάρκεια της κρίσης το 2012-2013. Συγκεκριμένα, στην Τράπεζα Κύπρου έγινε κούρεμα στις καταθέσεις άνω των 100.000 ευρώ και ποσοστό από μετοχές και ομόλογα μετατράπηκαν σε τραπεζικό κεφάλαιο. Το ποσοστό του κουρέματος άγγιζε το 48% της κάθε κατάθεσης. Αξίζει να σημειωθεί πως οι καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ δεν συμμετείχαν στο bail-in όπως ορίζει η σχετική νομοθεσία. Το 2017 το bail-in χρησιμοποιήθηκε επίσης για την διάσωση της τέταρτης μεγαλύτερης τράπεζας της Ισπανίας, Banco Popular Espanol SA. Και στις δύο περιπτώσεις οι διασώσεις επηρέασαν μόνο τους σχετιζόμενους με την τράπεζα και όχι τους φορολογούμενους.

Ευρωπαϊκή Ένωση: Προς την επικράτηση του bail-in

Τα μαθήματα του παρελθόντος δημιούργησαν την ανάγκη για νέες πολιτικές σε περίπτωση πτώχευσης των τραπεζών, στις οποίες το βάρος θα σηκώνεται από τους χρηματοδότες και μετόχους των τραπεζών και όχι από τους φορολογούμενους. Το 2014 στην Ευρώπη εισηγήθηκε το  Bank Recovery and Resolution Directive που χαρακτηρίζει το bail-in τον βασικό τρόπο διάσωσης των τραπεζών. Διασφαλίζει πως σε περίπτωση ανάγκης, οι μέτοχοι και πιστωτές των τραπεζών θα πληρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του κόστους. Αν αυτό δεν επαρκεί, τότε θα επεμβαίνουν τα κράτη με την χρήση του bail-out.

Εν κατακλείδι…

Η λογική του bail-out είναι ο διαμοιρασμός των ζημιών σε πολλούς  έτσι ώστε το κόστος που αντιστοιχεί στον κάθε φορολογούμενο να είναι μειωμένο. Επίσης, λόγου του σημαντικού ρόλου των τραπεζών στην οικονομία από πολλούς η διάσωση θεωρείται αναγκαία και με κάθε τρόπο. Από την άλλη, οι τράπεζες ως κερδοφόρες επιχειρήσεις θα πρέπει να επωμίζονται τα κόστη τους. Επομένως, και σύμφωνα με τις καινούριες οδηγίες της ΕΕ, τα κόστη πλέον θα βαραίνουν τους σχετιζόμενους και μόνο με αυτή.

Στέλιος Τσιάρας, Υποψήφιος διδάκτορας οικονομικών, University of Surrey