Άρθρα

Βιβλίο (Κυκλοφόρησε): 164 ΣΕΛΙΔΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ – Μια περιήγηση στον πραγματικό της κόσμο

Οικονομία! Οικονομικές αποφάσεις και θεωρίες, καθημερινή – μερικές φορές – μη συνειδητοποιημένη εφαρμογή τους. Πολλοί οι συμμετέχοντες. Διαφορετικά τα συμφέροντα. Όμως, κοινός ο στόχος, ο πλουτισμός!

Στο βιβλίο μου, «164 ΣΕΛΙΔΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ – Μια περιήγηση στον πραγματικό της κόσμο», φωτογραφίζω τη «λογική» των συμμετεχόντων, ώστε στο τέλος, αφενός, να αντιληφθούμε τη «λογική» της ίδιας της οικονομίας, και αφετέρου, να «δούμε», ή καλύτερα να «παραδεχθούμε», την εφαρμογή της στις καθημερινές αποφάσεις μας.

Το πάζλ της Οικονομίας

Για να ολοκληρώσεις την κατασκευή ενός πάζλ, αναμφίβολα, χρειάζεται να «βρεις» εκείνα τα κομμάτια του που ταιριάζουν στη σωστή θέση.

Μεταφερόμενοι στο χώρο της οικονομίας, τα κομμάτια του πάζλ, είναι – μεταξύ άλλων –, οι καταναλωτές, οι επιχειρήσει, το κράτος, οι τράπεζες, το χρηματιστήριο, κ.α.

Με αυτό το βιβλίο, αυτό που θέλω, είναι να αποκωδικοποιήσω τα «πραγματικά» χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων. Να δούμε, δηλαδή,  την «αληθινή» εικόνα των κομματιών του πάζλ, ώστε να καταλάβουμε τον τρόπο που λειτουργούν, το στόχο τους, τις δυνατότητές τους, αλλά και το πλέγμα των περιορισμών που έχουν.

Ο στόχος του βιβλίου

Στόχος μου, λοιπόν, δεν είναι να προστεθεί άλλο ένα βιβλίο για την οικονομία στα τόσο πολλά, και αξιόλογα, που κυκλοφορούν. Αντίθετα, με απλό, αλλά όχι απλοϊκό λόγο, η επιθυμία μου είναι να γνωρίσει ο αναγνώστης – ανεξάρτητα από τη ειδικότητά του -, μέσα από ανάλυση, παραδείγματα, και ιστορικές αναφορές, τον «πραγματικό» ρόλο των συμμετεχόντων, αλλά και την καθημερινή εμφάνιση της «λογικής» της οικονομίας στις αποφάσεις μας. Ίσως, με αυτό τον τρόπο, βρεθούμε πιο κοντά στο να «καταλάβουμε» τους μηχανισμούς της οικονομίας. Και αν αυτό συμβεί, οι όποιες λανθασμένες αποφάσεις μας, αναμφίβολα, θα περιορισθούν.

«Πάντα πίστευα, ότι όταν «πραγματικά» καταλάβεις κάτι, τότε μπορείς να το αντιμετωπίσεις με επιτυχία».

Το βιβλίο, μπορείτε να το προμηθευτείτε εδώ: https://econtopia.gr/product/164-selides-oikonomias-mia-perihghsh-ston-pragmatiko-ths-kosmo/

Βιβλίο: 164 ΣΕΛΙΔΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ - Μια περιήγηση στον πραγματικό της κόσμο

Με χαρά και ικανοίηση μετά από  5 μήνες συγγραφικής δουλειάς, το βιβλίο μου: "164 ΣΕΛΙΔΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ- Μια περιήγηση στον πραγματικό της κόσμο", σε λίγες μέρες θα είναι διαθέσιμο εδώ:  https://econtopia.gr/shop/

Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου

Οικονομία! Ένας «χώρος» με πολλούς και ξεχωριστούς  πρωταγωνιστές! Σε ένα σκηνικό όπου, στην  πρώτη γραμμή   βρίσκονται οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και το κράτος ενώ σε πολύ κοντινή  απόσταση, στη δεύτερη γραμμή, οι τράπεζες, οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, τα χρηματιστήρια,  οι οίκοι αξιολόγησης, κ.α.

Στην πράξη, όχι στη θεωρία, ο στόχος όλων των συμμετεχόντων ακούει στο όνομα «κέρδος, πλουτισμός, δύναμη, έλεγχος». Όμως στις οικονομικές συναλλαγές,  όταν κερδίζει κάποιος, ένας άλλος χάνει ή κατ΄ ελάχιστον μειώνεται το όφελός του. Επομένως, η συνύπαρξη αυτών των διαφορετικών ομάδων δεν είναι πάντα «ειρηνική», καθώς πολλές φορές τα συμφέροντά τους είναι αντικρουόμενα.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, καθημερινά, λαμβάνονται χιλιάδες αποφάσεις – πολλές φορές αόρατες – οι οποίες ενεργοποιούν τους, πράγματι, πολύπλοκους μηχανισμούς της οικονομίας.

Το βιβλίο αυτό γράφτηκε για να γνωρίσουμε με απλά - αλλά όχι απλοϊκά - λόγια αυτούς τους μηχανισμούς, έτσι ώστε να καταλάβουμε «Ποια είναι η οικονομία», αλλά και να συνειδητοποιήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι αρχές και οι κανόνες της εμφανίζονται στην καθημερινότητά μας.

Bail-in vs. Bail-out: Οι δύο μορφές διάσωσης των τραπεζών

Bail-in και bail-out είναι έννοιες που αναφέρονται σε περιπτώσεις οικονομικής βοήθειας προς επιχειρήσεις, τράπεζες ή κράτη όταν υπάρχει πιθανότητα χρεοκοπίας. Τι ακριβώς όμως είναι, σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν και ποιό έχει επικρατήσει πλέον ως αυτό που μεγιστοποιεί το κοινωνικό συμφέρον;

Οι έννοιες

Το bailout περιγράφει τον τρόπο διάσωσης εταιρειών (ή κρατών, τραπεζών) μέσω εξωτερικής ανακεφαλαιοποίησης από τους φορολογούμενους. Συνήθως πραγματοποιείται σε τράπεζες εν καιρώ κρίσης οι οποίες πιστεύεται πως αν χρεοκοπήσουν θα βλάψουν αναπόφευκτα το χρηματοπιστωτικό σύστημα (systemic banks). Το bail-in είναι μια άλλη μορφή διάσωσης η οποία πραγματοποιείται μέσω χρηματοδότησης από τους ίδιους τους μετόχους και πιστωτές των τραπεζών και όχι από τους φορολογούμενους. Στις τράπεζες αυτό γίνεται συνήθως με μετατροπή των ομολόγων και μετοχών της τράπεζας σε κεφάλαιο ή με κούρεμα καταθέσεων.

Bail-out και Ελλάδα

Ο μηχανισμός του bail-out χρησιμοποιήθηκε στην Ελλάδα για την διάσωση των ελληνικών τραπεζών μετά την κρίση του 2010. Τα κεφάλαια διάσωσης των τραπεζών προήλθαν από τους δανειστές και αποπληρώθηκαν από τους Έλληνες φορολογούμενους αφήνοντας έτσι τους πιστωτές των τραπεζών χωρίς συμμετοχή στην διάσωση. Ως αποτέλεσμα, χρειάστηκε περαιτέρω ενίσχυση των μέτρων λιτότητας με σκοπό την αύξηση των φόρων που χρειάζονταν για τους σκοπούς της ανακεφαλαιοποίησης.

Bail-in και κόσμος

Οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο ξόδεψαν περίπου ένα τρις δολάρια προερχόμενα από φόρους για να ανακεφαλαιοποιήσουν τις τράπεζες κάνοντας χρήση του bail-out.  Το κύμα αντιδράσεων σε Ευρώπη και Αμερική ήταν τεράστιο. Αποτέλεσμα ήταν να υιοθετηθεί μια νέα μορφή χρηματοδότησης, αυτή την φορά από τους πιστωτές τους τραπεζών, το bail-in.

Η Κύπρος είναι η πρώτη χώρα της Ευρωζώνης που έκανε χρήση του bail-in κατά τη διάρκεια της κρίσης το 2012-2013. Συγκεκριμένα, στην Τράπεζα Κύπρου έγινε κούρεμα στις καταθέσεις άνω των 100.000 ευρώ και ποσοστό από μετοχές και ομόλογα μετατράπηκαν σε τραπεζικό κεφάλαιο. Το ποσοστό του κουρέματος άγγιζε το 48% της κάθε κατάθεσης. Αξίζει να σημειωθεί πως οι καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ δεν συμμετείχαν στο bail-in όπως ορίζει η σχετική νομοθεσία. Το 2017 το bail-in χρησιμοποιήθηκε επίσης για την διάσωση της τέταρτης μεγαλύτερης τράπεζας της Ισπανίας, Banco Popular Espanol SA. Και στις δύο περιπτώσεις οι διασώσεις επηρέασαν μόνο τους σχετιζόμενους με την τράπεζα και όχι τους φορολογούμενους.

Ευρωπαϊκή Ένωση: Προς την επικράτηση του bail-in

Τα μαθήματα του παρελθόντος δημιούργησαν την ανάγκη για νέες πολιτικές σε περίπτωση πτώχευσης των τραπεζών, στις οποίες το βάρος θα σηκώνεται από τους χρηματοδότες και μετόχους των τραπεζών και όχι από τους φορολογούμενους. Το 2014 στην Ευρώπη εισηγήθηκε το  Bank Recovery and Resolution Directive που χαρακτηρίζει το bail-in τον βασικό τρόπο διάσωσης των τραπεζών. Διασφαλίζει πως σε περίπτωση ανάγκης, οι μέτοχοι και πιστωτές των τραπεζών θα πληρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του κόστους. Αν αυτό δεν επαρκεί, τότε θα επεμβαίνουν τα κράτη με την χρήση του bail-out.

Εν κατακλείδι…

Η λογική του bail-out είναι ο διαμοιρασμός των ζημιών σε πολλούς  έτσι ώστε το κόστος που αντιστοιχεί στον κάθε φορολογούμενο να είναι μειωμένο. Επίσης, λόγου του σημαντικού ρόλου των τραπεζών στην οικονομία από πολλούς η διάσωση θεωρείται αναγκαία και με κάθε τρόπο. Από την άλλη, οι τράπεζες ως κερδοφόρες επιχειρήσεις θα πρέπει να επωμίζονται τα κόστη τους. Επομένως, και σύμφωνα με τις καινούριες οδηγίες της ΕΕ, τα κόστη πλέον θα βαραίνουν τους σχετιζόμενους και μόνο με αυτή.

 

Στέλιος Τσιάρας, Υποψήφιος διδάκτορας οικονομικών, University of Surrey

 

Ο διαχωρισμός των δραστηριοτήτων των τραπεζών και το Glass-Steagall Act

Οι περισσότεροι δεν έχουμε ξεχάσει τη μέρα που ανοίξαμε τον πρώτο μας τραπεζικό λογαριασμό. Τότε ονομαστήκαμε καταθέτες!. Μια αίσθηση ασφάλειας αλλά και κάποια μορφή πρώιμου κύρους συνόδευε εκείνη τη στιγμή που πήραμε στα χέρια μας το πρώτο βιβλιάριο καταθέσεων.

Αργότερα προς τα τέλη των 90s μετονομαστήκαμε - άλλοτε εν γνώσει μας και άλλοτε με αποφάσεις τρίτων - από καταθέτες σε επενδυτές!

Στην πρώτη περίπτωση συνειδητά αγοράσαμε μετοχές, αμοιβαία κεφάλαια και ομόλογα. Και βέβαια σαν νέοι τότε στο χώρο των επενδύσεων «μπερδέψαμε» την έννοια της κατάθεσης με αυτή της επένδυσης αγνοώντας ή με σταθμίζοντας σωστά τον κίνδυνο (ρίσκο) που εμπεριέχει η επένδυση.

Στη δεύτερη όμως των περιπτώσεων γίναμε επενδυτές εν αγνοία μας μια και η νέα μορφή των τραπεζών «οδήγησε» μέρος των καταθέσεων μας σε επενδυτικά προϊόντα άγνωστα σε εμάς και επομένως όχι της δικής μας επιλογής.

Οι τράπεζες και η συμμετοχή τους στο κραχ του 1929

Οι τράπεζες ήδη από τα χρόνια προ της κρίσης του 1929 στις ΗΠΑ κατηγορήθηκαν από αρκετούς για επενδυτικές δραστηριότητες που έθεταν σε κίνδυνο τα κεφάλαια των ιδιωτών. Υπήρξαν μάλιστα απόψεις που φωτογράφισαν τον τραπεζικό τομέα σαν τον βασικό υπεύθυνο για το κραχ της χρηματιστηριακής αγοράς  και της παγκόσμιας ύφεσης που ακολούθησε. Και πράγματι οι τράπεζες αφενός είχαν δανείσει το κοινό για να αγοράσει μετοχές και αφετέρου οι ίδιες συμμετείχαν στην αγοραπωλησία μετοχών και ομολόγων αποσκοπώντας ασφαλώς στην αύξηση των κερδών τους πέραν εκείνων που προέρχονταν από τις παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες.

Ο διαχωρισμός των τραπεζών μετά την κρίση. The Glass – Steagall Act

Λίγο αργότερα, το 1933, δύο μέλη του Αμερικανικού Κογκρέσου οι Carter Glass και Henry Steagall - που έγιναν γνωστοί με το Glass – Steagall Act  πρότειναν τον διαχωρισμό των τραπεζών σε εμπορικές (με αντικείμενο τις παραδοσιακές δραστηριότητες) και σε  επενδυτικές. Ο νόμος ψηφίστηκε σε μια προσπάθεια «ανοικοδόμησης» της εμπιστοσύνης προς το τραπεζικό σύστημα η οποία είχε πληγεί από το μεγάλο αριθμό τραπεζών που πτώχευσαν τα πρώτα χρόνια της τότε μεγάλης ύφεσης.

Σύμφωνα με το Glass – Steagall Act (GSA) από τα έσοδα των πρώτων (παραδοσιακών) μόνο το 10% θα μπορούσε να προέρχεται από επενδυτικές δραστηριότητες οι οποίες κυρίως θα σχετίζονταν με «κινήσεις» στα κρατικά ομόλογα. Επομένως μετά το σαφή διαχωρισμό ιδιώτες και επιχειρήσεις γνώριζαν ότι οι καταθέσεις των δεν θα κινδύνευαν από ενδεχομένως  λανθασμένες επενδυτικές επιλογές.

Τα χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι τα τέλη των 90s

Όπως κάθε οικονομικό μέτρο, έτσι και το GSA, είχε υποστηρικτές και αντιπάλους αναφορικά με την αποτελεσματικότητα ή όχι της συμμετοχής του στη μείωση του επενδυτικού κινδύνου (ρίσκου) που αναλάμβαναν οι τράπεζες. Σαν αποτέλεσμα, και με διάφορες τροποποιήσεις που μεσολάβησαν, το 1999 το GSA καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από το Gramm - Leach – Bliley Act  σύμφωνα με το οποίο όχι μόνο έπαψε να ισχύει ο διαχωρισμός των τραπεζών αλλά οι δραστηριότητές τους επεκτάθηκαν πλέον και σε άλλους τομείς .

Σχεδόν 10 χρόνια μετά την κατάργηση του GSA ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 με την κατάρρευση της Lehman Brothers που οδήγησε όπως και το 1930 την παγκόσμια οικονομία σε μεγάλη ύφεση.

Κάποιοι συσχέτισαν την κατάργηση του GSA με την εμφάνιση τη κρίσης του 2008 με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν σκέψεις για επαναφορά του νόμου περί διαχωρισμού των τραπεζών σε μια πιο «σύγχρονη» έκδοση.





Επίλογος


Οι απόψεις – εκτιμήσεις στα οικονομικά ζητήματα συχνά έχουν πάνω από μια οπτικές
. Ασφαλώς το ίδιο ισχύει και στο σημερινό μας θέμα - της ύπαρξης δηλαδή τραπεζών πολυκαταστημάτων (super market) ή τον διαχωρισμό των δραστηριοτήτων τους σε εκείνες που θα διατηρήσουν τον παραδοσιακό ρόλο τους και σε άλλες που θα δραστηριοποιούνται στις συναλλαγές χρηματοοικονομικών προϊόντων που εμπεριέχουν κίνδυνο.

Η δική μας άποψη είναι (Ο μετασχηματισμός των τραπεζών και η κρίση του 2008) ότι το γιγάντεμα των δραστηριοτήτων του τραπεζικού κλάδου αλλά και η είσοδός του σε επενδυτικούς χώρους άγνωστους προηγουμένως δημιούργησαν συνθήκες μη αποτελεσματικού ελέγχου με συνέπεια τις λανθασμένες κινήσεις οι οποίες ιστορικά εμφανίζεται να επαναλαμβάνονται.





Πως ο μετασχηματισμός του ρόλου των τραπεζών συνέβαλε στην εμφάνιση της κρίσης του 2008 (Μέρος Β)

Σκοπός αυτού του άρθρου όπως αναφέραμε στο Μέρος Α δεν είναι να αναλύσει σε βάθος τις αιτίες (ή καλύτερα τις αφορμές) της παγκόσμιας κρίσης που ξέσπασε το 2008 και βρίσκονται πρωτίστως στα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης κυρίως στεγαστικά (subprime mortgages) που δόθηκαν, στα διάφορα δομημένα επενδυτικά προϊόντα που κυκλοφόρησαν, στην έκδοση εταιρικών ομολόγων μειωμένης ασφάλειας, κ.ά.

Η αναφορά μας επικεντρώνεται κυρίως στην Ελλάδα και ειδικά: 1) Στο γιατί δόθηκαν στεγαστικά (και όχι μόνο) δάνεια χαμηλής εξασφάλισης  2) Στο πως αντιμετωπίζεται από το επίσημο κράτος η κατάσταση που προέκυψε, και 3) Στα συμπεράσματα ή σκέψεις που γεννήθηκαν μέσα από την κατάληξη αυτής της κρίσης.

1. Στεγαστικά (και όχι μόνο) δάνεια χαμηλής εξασφάλισης (μέχρι το 2008)

Ήδη από τη δεκαετία του ’90 τα νοικοκυριά (και οι επιχειρήσεις) αποκτούν μια σχετικά εύκολη βατότητα στο δανεισμό τους από τις Τράπεζες. Η κορύφωση (ρεκόρ) του δανεισμού του ιδιωτικού τομέα γίνεται το 2010.

Στην περίοδο αυτή, ιδιαίτερα στα μέσα της δεκαετίας του ’00 η σύναψη στεγαστικών δανείων μεταξύ ιδιωτών και τραπεζών αποτελεί (θα μπορούσαμε να πούμε) καθημερινή πρακτική. Είναι η εποχή του Ελληνικού ονείρου που βεβαίως εξελίχτηκε σε εφιάλτη!  Οι διαδικασίες της έγκρισης δανειακών συμβάσεων είναι πλέον συνοπτικές κάτι που θα μπορούσε να μεταφραστεί στο ότι δεν γίνεται ενδελεχής έλεγχος της δυνατότητας του δανειζόμενου αποπληρωμής του δανείου.

στεγαστικά δάνεια

Η έκρηξη της αγοράς των στεγασικών δανείων

Η «μανία» δανεισμού του ιδιωτικού τομέα από τον τραπεζικό δεν περιορίζεται στα στεγαστικά δάνεια. Επεκτείνεται, και αργότερα «κατακτά», και τα καταναλωτικά. Εκεί το ποσό του δανείου είναι μάλλον πιο κοντά στην επιθυμία του δανειζόμενου παρά στην πρόταση του δανειστή. Η δε διαδικασία έγκρισης περιορίζεται σε λίγες μόλις μέρες μια και τα απαιτούμενα δικαιολογητικά από την τράπεζα πολλές φορές είναι μια φωτοτυπία του εκκαθαριστικού της φορολογικής δήλωσης και μια βεβαίωση αποδοχών. Με αντίστοιχη ευκολία εκδίδονται και πιστωτικές κάρτες σε μια «προσπάθεια» περαιτέρω εξυπηρέτησης του καταναλωτή!

έγκριση δανείου

Έγκριση δανείων με συνοπτικές διαδικασίες

Βέβαια το εκκαθαριστικό δείχνει τις οικονομικές δυνατότητες του χθες και η βεβαίωση αποδοχών τις αντίστοιχες δυνατότητες του σήμερα. Αυτές δε οι «εικόνες» εμφανίζονταν μετά από χρόνια συνεχούς ανάπτυξης και με το ΑΕΠ της χώρας να είναι στο ιστορικό ρεκόρ των 354.46 USD δις το 2008 (πηγή: https://tradingeconomics.com).

 Στο σημείο αυτό εμφανίζονται τα πρώτα ερωτήματα:

  • Ήταν άγνωστο στις τράπεζες το τι συμβαίνει στην οικονομία μετά την κορύφωση της ανοδικής φάσης;
  • Μήπως τα άτομα που ενέκριναν τα δάνεια ήταν της άποψης ότι η οικονομία θα συνέχιζε την ανάπτυξη της επ' άπειρον;
  • Ποιος ακριβώς ήταν ο λόγος που το δάνειο έγινε «προϊόν» το οποίο πουλιόταν (ή γινόταν προσπάθεια να πουληθεί ) και τηλεφωνικά;
  • Υπήρξε «ηχηρή» ενημέρωση από το εκδότη στον κάτοχο της πιστωτικής κάρτας για το (εξωπραγματικό) ύψος του επιτοκίου που θα χρεωθεί αν καθυστερήσει την πληρωμή της δόσης του;
  • Που βρίσκονται τα υπέρ κέρδη των τραπεζών μέχρι που ξέσπασε η κρίση; Μήπως εξανεμίστηκαν μέσω από ατυχείς προσπάθειες περαιτέρω διόγκωσής τους;
  • Γιατί δεν έγινε σοβαρή πρόβλεψη (μέσω διακράτησης κερδών) για την αντιμετώπιση των «κόκκινων δάνειων» που ασφαλώς ήταν θέμα χρόνου η εμφάνισή τους;
  • Αρκετά δις ευρώ των κόκκινων δανείων πρόκειται να αγοραστούν από ξένα funds σε τιμή (για παράδειγμα) 5% της αξίας τους. Γιατί οι τράπεζες δεν τα προσφέρουν με 10% στους οφειλέτες τους;  Δηλαδή με ένα κούρεμα της τάξης του 90% της αξίας τους. Είναι θέμα νομικής διευθέτησης της δανειακής σύμβασης; Και αν ναι, δεν λύνεται;

Υπήρξε σοβαρή και σε έκταση προσπάθεια των Τραπεζών για μια απ’ ευθείας ανάλογη πρόταση στους δανειολήπτες; Η τηλεφωνική επικοινωνία μη εκπαιδευμένων ή και ανάγωγων υπαλλήλων εισπρακτικών εταιριών δεν εμπίπτει στην κατηγορία «Τραπεζική πρόταση».

Θεωρούν οι τράπεζες ότι το Ελληνικό νοικοκυριό αν του προσφέρεις κούρεμα 90% στην αξία του δανείου του θα αθετήσει την υπόσχεση για αποπληρωμή του υπόλοιπου 10% και θα προτιμήσει την (όποια;;) αποδοχή της πρότασης του ξένου fund ή διαχειριστή απαιτήσεων (για να το πούμε κομψά).

Το θέμα τελικά είναι η καλύτερη εικόνα του ισολογισμού μέσω της διαγραφής κάποιων δις ευρώ μη εξυπηρετούμενων δανείων; Η λογιστική εικόνα δηλαδή μας ενδιαφέρει περισσότερο από την πραγματική ταμειακή;

2. Η αντιμετώπιση της κατάστασης από το κράτος (μετά το 2008)

Η εικόνα της Ελληνικής οικονομίας μετά το 2009 (προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης στις 23 Απριλίου 2010) δηλαδή στην εποχή της επιτήρησης και των μνημονίων είναι γνωστή με τις τραγικές συνέπειες να  εμφανίζονται στον περιορισμό του ΑΕΠ, στην εκτίναξη της ανεργίας (σε άγνωστα επίπεδα), στην λιτότητα, στην υπερβολική φορολόγηση. Μεταφράζοντας τα προηγούμενα υπήρξε μεγάλη μείωση του εισοδήματος, άρα και περιορισμός της κατανάλωσης. Και η ύφεση να συναντάται με αποπληθωρισμό -deflation spiral δηλαδή να δημιουργούνται συνθήκες διαιώνισή της.

Το χειρότερο βέβαια είναι ότι ο μέσος Έλληνας καλείται να αντιμετωπίσει την προηγούμενη κατάσταση χρεωμένος ή υπερχρεωμένος. Κάτι αντίστοιχο στην σύγχρονη οικονομική ιστορία της Ελλάδος και σε αυτό βαθμό δεν έχει προηγούμενο.

Είναι προφανές ότι ο καλοπροαίρετος (σε αυτόν αναφερόμαστε) μέσος Έλληνας (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) δεν μπορεί να  αποπληρώσει τα δάνεια του με δεδομένη μια μέση μείωση του εισοδήματός του της τάξης του 40%. Ασφαλώς αναφερόμαστε σε εκείνον (τον τυχερό) που διατηρεί την εργασία του διότι για το 25 - 27% του εργατικού δυναμικού (που είναι πλέον άνεργοι) η μόνη συζήτησης είναι για το πως και εάν θα υπάρξει στοιχειώδης επιβίωση.

Σε μακροοικονομικό επίπεδο η εικόνα της χώρας δεν διαφέρει και πολύ από αυτήν που περιγράφουμε. Είναι δηλαδή μια χώρα υπερδανεισμένη όπου το χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ  έφτασε από το 103 το 2007 στο 179 το 2016 (πηγή: https://tradingeconomics.com). Και είναι γνωστή η προσπάθεια που γίνεται για νέο «κούρεμα» του χρέους.

Κάπου εδώ μας γεννιέται μια δεύτερη γενιά ερωτημάτων:

  • Ο τραπεζικός τομέας λειτουργεί αυτοβούλως στην οικονομία μιας χώρας; Δεν «υπακούει» στην ευρύτερη οικονομική πολιτική του κράτους;
  • Πόσες φορές ακόμα και γιατί θα ζητηθεί ανακεφαλοποίηση των τραπεζών με κεφάλαια του ιδιωτικού τομέα αλλά και του κράτους;
  • Γιατί η Ισλανδία ενώ δεν έσωσε τις τράπεζες της η οικονομία της ήδη από το 2015 βρίσκεται στα προ κρίσης επίπεδα;
  • Γιατί το κράτος (με εξαίρεση το νόμο Κατσέλη) και ενώ το ίδιο ζητά ελάφρυνση χρέους δεν έχει προσφέρει ουσιαστική δυνατότητα δανειακής ελάφρυνσης στον υπερχρεωμένο Έλληνα;
  • Ποιος είναι ο τρόπος που τελικά θα αντιμετωπιστούν τα κόκκινα δάνεια; Οι πλειστηριασμοί των κατοικιών και η πώλησή τους σε ξένα funds - επενδυτικά όπως διαβάσαμε!
  • Θεωρούμε ότι η προσπάθεια «έλευσης» επενδυτών αφορά διαχειριστές δανειακών (πιστωτικών) απαιτήσεων; Τέτοιου είδους επενδύσεις χρειαζόμαστε;
  • Μήπως οι «δεσμεύσεις» μας δεν μας επιτρέπουν να πάρουμε αποφάσεις διαφορετικές της πώλησης των κόκκινων δανείων σε ξένα funds;

3. Συμπεράσματα – σκέψεις για την πιθανή κατάληξη

Στο οικονομικό σύστημα που ζούμε η αναδιανομή του πλούτου μέσω της φορολόγησης, των κοινωνικών παροχών αλλά και με οποιοδήποτε άλλο τρόπο γίνεται θεσμικά από το κράτος. Το εαν το σύστημα έχει πετύχει μια «δίκαιη» αναδιανομή είναι θέμα που έχει αναλυθεί σε προηγούμενο άρθρο (market failure).

Στην παρούσα ανάλυση αναφερθήκαμε στο «νέο» ρόλο των τραπεζών όπου – θέλουμε να πιστεύουμε χωρίς πρόθεση – συμμετείχαν στη δημιουργία έντονων οικονομικών (και όχι μόνο) ανισοτήτων στην κοινωνία. Ανέλαβαν δηλαδή ένα θεσμικό ρόλο που δεν τους ανήκει.

Με αρκετή δόση καλοπροαίρετης σκέψης οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο συγκεκριμένος κλάδος «χάθηκε» μέσα στην πολυπλοκότητα που δημιούργησε η γιγάντωσή του με αποτέλεσμα την δημιουργία παράπλευρων απωλειών (συνεπειών) που δεν ήταν στον σχεδιασμό του.

Συγχρόνως, η (με έντονες κερδοσκοπικές βλέψεις) προσπάθεια του τραπεζικού κλάδου να εισχωρήσει σε διαφορετικούς (σε σχέση με τον πρωταρχικό του ρόλο) τομείς της οικονομικής ζωής δημιούργησε μια νέα μορφή πιστωτικών ιδρυμάτων ιδιαίτερα εκτεθειμένων στον πιστωτικό κίνδυνο. Εκ του αποτελέσματος απεδείχθη ότι έγιναν λανθασμένες εκτιμήσεις του κινδύνου που ανέλαβαν χρησιμοποιώντας εργαλεία αγνώστου (στην πραγματικότητα) αποτελεσματικότητας.

Με το νέο τους profile οι τράπεζες - εκτός των προηγούμενων - ολοένα και περιόριζαν τη διοχέτευση ρευστότητας στην αγορά για επενδύσεις από «μικρούς» παίκτες. Οι περισσότερες τραπεζικές εργασίες – υπηρεσίες αφορούσαν πλέον ένα private banking μικρού τμήματος του πληθυσμού.

Βέβαια ίσως κάτι τέτοιο να επιτάσσει το νέο μοντέλο ανάπτυξης της οικονομίας. Δηλαδή η επενδυτική δραστηριότητα να αποτελεί «προνόμιο» των ολίγων και ασφαλώς πολύ ισχυρών οικονομικά. Οι υπόλοιποι (πολλοί) θα αποτελούν τα απαραίτητα (και αρκετά φτηνά) εργαλεία για την υλοποίηση των επιχειρηματικών projects. Σε μια τέτοια περίπτωση οι τράπεζες ασφαλώς ανταποκρίθηκαν πολύ αποτελεσματικά στο νέο ρόλο τους.

Επειδή όμως δεν θέλουμε να θεωρούμε πιθανό το παραπάνω ενδεχόμενο και συνεχίζοντας τις σκέψεις μας πιστεύουμε ότι ο τόσο σημαντικός κλάδος των τραπεζών θα πρέπει να «επιστρέψει» στον παραδοσιακό ρόλο του συμμετέχοντας έτσι, και στο βαθμό που του αναλογεί, στη διαμόρφωση ενός περισσότερο ασφαλούς και ελεγχόμενου οικονομικού συστήματος.

Αναφορικά με την συμμετοχή (ή και την ανοχή) του κράτους σε αυτή την περίοδο της εμφάνισης του «νέου» ρόλου των τραπεζών είμαστε της άποψης ότι η πολιτική εξουσία θα πρέπει να βρει εκείνα τα «κανάλια» ώστε να μην ελέγχεται από την αντίστοιχη οικονομική.

Βεβαίως και αυτό εξαρτάται από το αν μας ικανοποιεί το σήμερα του  οικονομικού - πολιτικού συστήματος, αλλά και από το πως οραματιζόμαστε το αύριο της κοινωνίας που ζούμε.

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Κράτα το

Πως ο νέος ρόλος των τραπεζών συνέβαλε στην εμφάνιση της κρίσης του 2008 (Μέρος Α)

Το πέρασμα της οικονομίας από τη μορφή της εμπράγματης σε αυτή της εγχρήματης είχε σαν αποτέλεσμα  (μεταξύ άλλων) και την εμφάνιση των χρηματικών ροών στο οικονομικό σύστημα. Οι ανταλλαγές προϊόντων, υπηρεσιών και συντελεστών παραγωγής γίνονταν πλέον με χρήμα (στις διάφορες μορφές του). Ήταν το τέλος της εποχής του αντιπραγματισμού.

Ασφαλώς κάποιος φορέας ανέλαβε την κοπή του χρήματος, τον έλεγχο της ποσότητας που θα κυκλοφορούσε, και τη διοχέτευσή του στην οικονομία.

Την διεκπεραίωση των προηγούμενων ενεργειών ανέλαβαν οι τράπεζες: Η κεντρική και οι εμπορικές

Τράπεζα. Μια δεξαμενή χρήματος

Μπορούμε να φανταστούμε την τράπεζα σαν μια δεξαμενή χρήματος στην οποία οι εισροές προέρχονται από τις οικονομικές  μονάδες που το χρήμα πλεονάζει (καταθέτες) και οι εκροές κατευθύνονται προς εκείνες που υπάρχει έλλειψη (δανειζόμενοι). Με άλλα λόγια δανείζεται χρήματα και στη συνέχεια τα δανείζει.

Η τράπεζα λοιπόν δέχεται τις καταθέσεις και αφού διατηρήσει ένα ποσοστό τους διαθέσιμο προσφέρει το υπόλοιπο με τη μορφή (κυρίως) δανείων σε φυσικά ή και νομικά πρόσωπα. Βεβαίως η αμοιβή των καταθετών (επιτόκιο καταθέσεων) είναι πάντα μικρότερη του κόστους των χορηγήσεων – δανείων (επιτόκιο χορηγήσεων) κάτι το οποίο εν μέρει αιτιολογείται από το ότι θα πρέπει η τράπεζα να αμειφθεί για τον πιστωτικό και επιτοκιακό κίνδυνο που αναλαμβάνει. Η διαφορά του ύψους των επιτοκίων αποτελεί τη βασική πηγή εσόδων της Τράπεζας.

Ο μετασχηματισμός του (βασικού) ρόλου των τραπεζών

Σταδιακά, με την εξέλιξη της κοινωνίας και ιδιαίτερα με την εδραίωση της παγκοσμιοποίησης οι τράπεζες εκτός του βασικού τους ρόλου αυτού του θεματοφύλακα των καταθέσεων και της χορήγησης δανείων αναλαμβάνουν και άλλες δραστηριότητες. Γίνονται οι ίδιες καταθέτες σε άλλες τράπεζες και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς αλλά και επενδυτές (Ο διαχωρισμός του ρόλου των τραπεζών. The Glass – Steagall Act ) σε μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων (όχι πάντα υψηλής εξασφάλισης κινδύνου). Ιδρύουν θυγατρικές με μεγάλη γκάμα δραστηριοποίησης όπως στην ασφαλιστική αγορά, στην  χρηματιστηριακή, στην αγορά αμοιβαίων κεφαλαίων και ομολόγων. Παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες με ιδιαίτερο focus στο private banking. Αναλαμβάνουν σύμβουλοι έκδοσης στην εισαγωγή των μετοχών Εταιρειών στο χρηματιστήριο. Εσχάτως δε προσφέρουν και υπηρεσίες μέσω e-banking και mobile banking.

Ασφαλώς αναφερόμαστε σε μια τεράστια ανάπτυξη των εργασιών τους. Σε ένα γιγάντωμα του χώρου που πλέον παίρνει τη μορφή super market χρηματοοικονομικών προϊόντων και  υπηρεσιών με την έννοια ότι σου προσφέρει ό,τι θα ήθελες να βρεις.

Η τεράστια διόγκωση του κύκλου εργασιών των τραπεζών μέχρι και το 2008 ασφαλώς δημιούργησε υπέρ κέρδη για τις ίδιες.

Τράπεζες και η κρίση του 2008

Ένας από τους λόγους που η οικονομίες μετά το peak μπαίνουν σε καθοδική πορεία είναι ότι στη φάση της κορύφωσης του οικονομικού κύκλου υπάρχει μεγάλη ποσότητα πλεονάζοντος χρήματος. Στην προσπάθεια διόρθωσης αυτής της ανισορροπίας γίνονται (αρκετές φορές) λανθασμένες κινήσεις που εμπεριέχουν είτε αυξημένο ρίσκο είτε στοιχεία μη δεοντολογικής ηθικής που στοχεύουν βέβαια στην περαιτέρω αύξηση των ήδη μεγάλων κερδών (the sky is the limit). Μια τέτοιου μεγέθους οικονομική παντοδυναμία θα μπορούσε να έχει βλέψεις και στον (άμεσο ή έμμεσο) έλεγχο και άλλων χώρων πέραν της Οικονομίας.

Η κατάρρευση – πτώχευση της Lehman Brothers το 2008 ήταν το μεγάλο γεγονός της κρίσης του χρηματοπιστωτικού – τραπεζικού τομέα που είχε αρχίσει ήδη από το 2007 και η οποία σύντομα βύθισε σε ύφεση την παγκόσμια οικονομία. Μιας κρίσης που πολλοί την χαρακτήρισαν σαν την αμέσως μεγαλύτερη εκείνης του χρηματιστηριακού κραχ του 1929 στις ΗΠΑ και της μεγάλης παγκόσμιας ύφεσης (Great Depression) που ακολούθησε.

Σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να αναλύσει σε βάθος τις αιτίες (ή καλύτερα τις αφορμές) της παγκόσμιας κρίσης που βρίσκονται κυρίως στα χαμηλής εξασφάλισης στεγαστικά δάνεια (subprime mortgages) που δόθηκαν, στα διάφορα δομημένα επενδυτικά προϊόντα που κυκλοφόρησαν, στην έκδοση εταιρικών ομολόγων μειωμένης ασφάλειας, κ.ά.

Η αναφορά μας επικεντρώνεται κυρίως στην Ελλάδα και ειδικά: 1) Στο γιατί δόθηκαν στεγαστικά (και όχι μόνο) δάνεια χαμηλής εξασφάλισης  2) Στο πως αντιμετωπίζεται από το επίσημο κράτος η κατάσταση που προέκυψε, και 3) Στα συμπεράσματα ή σκέψεις που γεννήθηκαν μέσα από την κατάληξη αυτής της κρίσης.

Οι απόψεις μας για τα παραπάνω θέματα αναφέρονται στο Μέρος Β του άρθρου το οποίο έπεται.