Άρθρα

Διδασκαλία – Ένας εσωτερικός πλουτισμός

Είναι αλήθεια ότι ξέρω ελάχιστους ανθρώπους που εργάζονται από χόμπι. Χωρίς αμφιβολία ο εργαζόμενος έχει φιλοδοξίες, αναζητά ανάλογη χρηματική αμοιβή και καταξίωση που θα οδηγήσουν σε μια βελτίωση του επιπέδου ζωής του.

Αυτή η βελτίωση όμως υπάρχουν φορές που πηγάζει από αυτό που στη δική μου σκέψη ονομάζεται εσωτερικός πλουτισμός. Και ξέρετε αυτή η έννοια δεν έχει αναγκαστικά «χρηματικό υπόβαθρο».

Διδασκαλία – Τα πρώτα χρόνια

Δεν προέρχομαι από οικογένεια εκπαιδευτικών, οπότε η απόφασή μου να γίνω καθηγητής στα οικονομικά προέρχεται από άλλους παράγοντες. Και αυτοί ήταν ένας καθηγητής έκθεσης όταν προετοιμαζόμουν για τις πανελλαδικές και δύο καθηγητές μου στο Πανεπιστήμιο - στην Α.Σ.Ο.Ε.Ε.

Η παρουσία αυτών των ατόμων στα μαθητικά και φοιτητικά μου χρόνια έδρασε καταλυτικά για το μετά της καριέρας μου. Στα χρόνια που είχα την τύχη να τους ακούω εισέπραξα την αύρα αλλά και τη μοναδικότητα αυτού που λέγεται μεταφορά γνώσης, προβληματισμός και άνοιγμα σκέψης.

Από τα πρώτα βήματά μου σαν καθηγητής συνειδητοποίησα ότι το όφελος σε αυτό το χώρο δεν βρισκόταν στις οικονομικές απολαβές, αλλά στο «πρόσωπο» των παιδιών.

Εκεί έβλεπα την ικανοποίηση και αυτή ήταν ορατή από πολλές διαφορετικές «γωνίες». Υπήρχε ένα - όχι πάντα λεκτικό - ευχαριστώ που συμμετείχες θετικά στο παρακάτω της ζωής μου (Η Συμμετοχή του καθηγητή στο παρακάτω της ζωής των άλλων).

Τα επόμενα στάδια

Κάποιος θα ονόμαζε τα προηγούμενα «ρομαντική» εκδοχή. Για εμένα όμως δεν λειτούργησε έτσι. Αντλούσα (και ασφαλώς εξακολουθώ να αντλώ) μεγάλη ικανοποίηση όταν ένας πρώην μαθητής μου προχωρούσε στη ζωή του και ξεπερνούσε την όποια δική μου πορεία.

Και μέσα σε αυτή τη διαδικασία καιροφυλακτεί μια άλλη έννοια που λέγεται «ανταγωνισμός».

Η συγκεκριμένη λέξη (στο δικό μου λεξικό) έχει μόνο θετική λογική. Και σε αυτή δεν υπάρχουν ερμηνείες που περιλαμβάνουν τον φόβο, τα μυστικά ή την έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό σου.

Πολύ απλά, αν είσαι πράγματι «καλός» σε αυτό που προσφέρεις δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσεις διάφορους τρόπους για να «βγεις» πάνω από τους άλλους στο χώρο σου.

Ο χώρος σου είναι αυτός που θα αποφασίσει για τη θέση που θα σε κατατάξει. Και τα κριτήριά του δεν είναι προσωρινά ή ευκαιριακά. Αντίθετα θέλουν χρόνο για να μεταφράσουν την όποια προσφορά σου και στα όποια επίπεδα υπάρχουν στη «συνεργασία»  μαθητή – καθηγητή.

Στο σημείο αυτό θέλω να αναφερθώ σε ένα εκλεκτό συνάδελφο, τον Γιώργο Καμαρινό   με τον ιδιαίτερα χρήσιμο ιστότοπό του http://www.economics.edu.gr/που καταλαβαίνω ότι έχουμε την ίδια λογική σχετικά με το τι σημαίνει «μεταφορά γνώσης».

Επίλογος

Όσοι σκάφτεστε να ασχοληθείτε με το χώρο της εκπαίδευσης μην περιμένετε τον πλουτισμό μέσα από αυτή την ενασχόλησή σας.

Η ικανοποίηση θα έρθει από τον εσωτερικό πλουτισμό που αισθάνεσαι όταν βλέπεις (όχι απαραίτητα ακούς) ένα ευχαριστώ στα μάτια των παιδιών που συνάντησες και δίδαξες.

Αν το τελευταίο ενδιαφέρει ή όχι είναι ασφαλώς θέμα προσωπικής «ερμηνείας» του καθενός.

Το απότομα πέρασμα στην εξ αποστάσεως διδασκαλία

Και έτσι απροειδοποίητα μια μέρα του Μαρτίου 2020  η κιμωλία «μετονομάστηκε» σε mouse, ο πίνακας σε οθόνη και τα θρανία σε αναπαυτικά καθίσματα. Δεν έφτανε όμως μόνο αυτό. Η τάξη άλλαξε «έδρα» και μεταφέρθηκε στο σπίτι. Η διδασκαλία απέκτησε μια νέα μορφή αυτή την εξ αποστάσεως.

Τι χάθηκε από την διδασκαλία όπως την ξέραμε

Μάλλον όλοι θα συμφωνήσουμε ότι η φυσική παρουσία του πομπού με τον δέκτη βελτιώνει την επικοινωνία. Αυτή η αμεσότητα επιτρέπει στα μηνύματα να είναι περισσότερο σαφή και κατανοητά.

Η παρουσία στην  τάξη και ανεξάρτητα από το βαθμό διάσπασης της προσοχής του καθενός μας «αναγκάζει» συχνά σε μεγαλύτερη συγκέντρωση. Συγχρόνως όμως η ομαδική παρουσία δημιουργεί «ενδιαφέρον» για το τι κάνει ο διπλανός μας. Ναι, αλλά υπάρχει και ο καθηγητής του οποίου οι ικανότητες μπορούν να σταματήσουν την εκδήλωση του (στην περίπτωση αυτή) ενοχλητικού «ενδιαφέροντος».

Η δυνατότητα ελέγχου της δουλειάς του μαθητή είναι άμεση. Αρκούν μόλις 2- 3 βήματα για να ολοκληρωθεί.

Η απάντηση σε μια ερώτηση - την ώρα την ώρα του μαθήματος - δεν έχει την βοήθεια του «κοινού». Όπου το κοινό σε αυτή την περίπτωση είναι το βιβλίο ή οι προηγούμενες σημειώσεις μου.

Και βέβαια αυτή η ομαδική παρουσία επιτρέπει στον καθηγητή να «κλέψει» 5 λεπτά από τα 50 του μαθήματος για να τα διοχετεύσει «αλλού».  Σε αυτό το απαραίτητο «αλλού» που σχετίζεται με την ανθρώπινη επικοινωνία. Και η προσέγγιση του μαθητή πρέπει να γίνεται σε πολλά επίπεδα

Η διδασκαλία μπροστά στην οθόνη

Μια νέας μορφή διδασκαλία.  Διαλέξαμε μια από τις πολλές πλατφόρμες, ενώσαμε τις οθόνες του υπολογιστή ή του κινητού μας και φτιάξαμε αυτή την χωρίς με αυστηρά «γεωγραφική» έννοια τάξη.

Ο καθηγητής κάνοντας μια κοινοποίηση της οθόνης του στους μαθητές «εμφανίζει» τον πίνακα της τάξης! Ταυτόχρονα η δυνατότητα παρέμβασης με την έννοια της ανάλυσης, διόρθωσης, συμπλήρωσης, μετακίνησης καμπυλών σε ένα διάγραμμα υπάρχει και από τους δύο (καθηγητή και μαθητές).

Σε κάποιες περιπτώσεις ίσως είναι και πιο εύκολο γιατί τώρα αντί να σβήσει κάτι που δεν θέλει, να χρησιμοποιήσει άλλο χρώμα ή να υπογραμμίσει αυτό γίνεται μόνο με το πάτημα ενός (του ανάλογου) πλήκτρου.

Η δύναμη της εικόνας γίνεται περισσότερο έντονη.

Βέβαια όλα αυτά προϋποθέτουν για τον καθηγητή την αλλαγή  του υλικού αλλά και της σκέψης του ώστε να προσαρμοστούν στη νέα μορφή – δεδομένα διδασκαλίας. Αυτό δεν είναι εύκολο και απαιτεί χρόνο.

Οι μαθητές από τη μεριά τους εάν έχουν κλειστή την κάμερα τους στερούν από τον καθηγητή να αντιληφθεί το βαθμό συγκέντρωσής τους αλλά και να μεταφράσει τη γλώσσα του σώματος. Και αυτό το δεύτερο είναι πολύ σημαντικό γιατί από μια αντίδραση του προσώπου πολλές φορές «ακούς» αυτό που ο άλλος αρνείται ή ντρέπεται να εκφράσει.

Κλείνοντας τις σκέψεις μας

Η εμφάνιση του κορωνοϊού (covid-19)  μας ανάγκασε σε μια απότομη αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας. Και οι αλλαγές που (αναγκαστικά) συντελούνται  σε μικρό χρονικό διάστημα πάντα δημιουργούν προβλήματα – τουλάχιστον στα πρώτα στάδια εφαρμογής τους.

Αυτή η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να κρατήσει για καιρό. Ενδεχομένως κάποιοι την προτιμήσουν ακόμα και όταν έχουν την δυνατότητα επιλογής. Άλλοι πάλι όχι.

Ανεξάρτητα από τη γνώμη του καθενός οι όποιες αλλαγές που συντελούνται σπάνια έχουν μόνο θετικά στοιχεία.

Η κοινωνία όμως αλλάζει και ο τρόπος που θα καλυφθούν οι ανάγκες μας πρέπει να ακολουθήσει την νέα της μορφή.

Αν αυτή η (βίαια) εμφανισθείσα νέα διδασκαλία θα βοηθήσει περισσότερο στη μεταφορά της γνώσης εξαρτάται πρωτίστως από  εμάς στους καθηγητές.  Και αυτό δεν δικαιούμαστε να μη το αντιληφθούμε.

Μια περισσότερο «πραγματική» διδασκαλία.

Όταν διδάσκεις Οικονομικά σε μαθητές που προετοιμάζονται για την εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχεις (μεταξύ άλλων) να αντιμετωπίσεις δύο βασικά θέματα.

Το πρώτο σχετίζεται με το ότι το εκπαιδευτικό σύστημα «προωθεί» την εμφύτευση έτοιμης γνώσης μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια, και το δεύτερο (καθόλου ασύνδετο με το πρώτο) την αίσθηση των παιδιών ότι αρκετές φορές αναφέρεσαι σε μη πραγματικές  καταστάσεις.

Η επιδιωκόμενη μεταφορά έτοιμης γνώσης είναι εκείνη που δημιουργεί την εντύπωση στα παιδία ότι πρόκειται για ένα θεωρητικό μάθημα και η προσέγγισή του “απαιτεί” την αποστήθιση εννοιών.

Ατυχώς, η συγκεκριμένη μορφή των εξετάσεων, αλλά και η απαραίτητη (..) επιτυχία στο μάθημα, αναγκάζει μερικές φορές τους καθηγητές να υιοθετήσουν μεθόδους διδασκαλίας τις οποίες μεταφράζοντας οι μαθητές οδηγούνται στην παραπάνω λανθασμένη αίσθηση περί θεωρητικού μαθήματος.

Πράγματι είναι δύσκολο να συναντήσεις μαθητή που να μην γνωρίζει “απ έξω” το νόμο της ζήτησης. Αναρωτιέμαι όμως πόσοι μαθητές έχουν αντιληφθεί τι κρύβεται σε πραγματικό επίπεδο πίσω από τον συγκεκριμένο νόμο. Ποιοι είναι εκείνοι οι παράγοντας που οδηγούν τον καταναλωτή να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τον παραπάνω νόμο; Γιατί ανάλογα με το αγαθό ή το χρόνο αναφοράς, οι παράγοντες μπορεί να διαφοροποιούνται;

Και βέβαια η “κονσερβοποίηση” της γνώσης δεν δίνει περιθώρια για τέτοια ερωτήματα.

Ένα από τα αποτελέσματα της παραπάνω “ξύλινης” μεταφοράς γνώσης στους μαθητές είναι και η δημιουργούμενη αίσθηση της αναφοράς σε μη πραγματικές καταστάσεις.

Πράγματι, στο άκουσμα της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας που παράγει ΜΟΝΟ δύο αγαθά έρχεται αυτόματα η ερώτηση των παιδιών ”μα υπάρχει τέτοια οικονομία;».

Όταν δε ακούνε και ότι η αύξηση της παραγωγής όπλων σημαίνει μείωση της ποσότητας παραγωγής του ψωμιού, στο προηγούμενο ερώτημα προστίθεται και το “ τι σχέση έχουν τα όπλα με το ψωμί;»

Που να βρεθεί ο χρόνος για να τους αναφέρεις σαν παράδειγμα το πως διαχειρίζονται οι ίδιοι στην καθημερινότητά τους το (περιορισμένο) χαρτζιλίκι το οποίο λόγω ακριβώς του ότι είναι περιορισμένο τους αναγκάζει στο να επιλέξουν που θα το καταναλώσουν. Έτσι λοιπόν αποφασίζουν για το είδος της διασκέδασης τους. Για παράδειγμα, ποτό, φαγητό, σινεμά ή καφέ και πόσες φορές ανά είδος. Φυσικά κάθε φορά που θα πιούν ένα ποτό ξέρουν ότι δεν θα μπορούν να δουν μια ταινία και βέβαια όταν αυξάνουν τις εξόδους για φαγητό αναγκαστικά  μειώνουν τις φορές που θα πάνε για ποτό ή καφέ.

Και όλα αυτά, δηλαδή το ότι αναγκάζονται να επιλέξουν οφείλεται στο περιορισμένο χαρτζιλίκι τους. Επομένως γιατί και η οικονομία με τους περιορισμένους συντελεστές που διαθέτει να μην αναγκάζεται να επιλέγει το τι θα παράγει;

Νομίζω ότι με τέτοια ανάλυση θα τους είναι πολύ εύκολο να αντιληφθούν και το κόστος ευκαιρίας των αγαθών, και τη μορφή της  καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας, και ότι φυσικά μπορεί να γίνεται αναφορά σε υποθετική οικονομία, αλλά η  ανάλυση της είχε ήδη μεταφερθεί στον πραγματικό κόσμο μέσα από το προηγούμενο παράδειγμα που αφορούσε τη δική τους πραγματική συμπεριφορά.

Πάντα υπάρχουν τρόποι η γνώση να πάει παρακάτω. Το θέλουμε όμως;