Φωτογραφίζοντας την Οικονομία μέσα από την παγίδα ρευστότητας

Περιγράφουμε λοιπόν μια οικονομία όπου αποπληθωρισμός και (σχεδόν) μηδενικά επιτόκια συνυπάρχουν.

Το πλεονάζον χρήμα (αν υπάρχει) δεν έχει λόγο να βγει από το σεντούκι (μηδενικά επιτόκια) με ταυτόχρονο stand by των επενδύσεων μια και συνδυαστικά με τον προηγούμενο  λόγο αναμένεται περαιτέρω πτώση των τιμών.

Φτιάξαμε λοιπόν μια τέλεια παγίδα ρευστότητας (liquidity trap) που ακυρώνει και την αποτελεσματικότητα της όποιας αύξησης της ποσότητας χρήματος  (θa μπορούσε να υπάρχει).

Και μέσα σε αυτόν τον  φαύλο κύκλο νέων μειώσεων στην κατανάλωση και στις επενδύσεις, πως μπορούμε να περιμένουμε (πραγματική) μείωση της ανεργίας επομένως και αύξησης  των εισοδημάτων;

Κάτι από ΗΠΑ μετά το 1930 μας θυμίζει μόνο που δεν υπάρχει ο John M. Keynes για να μιλήσει (αλλά και να τον ακούσουμε..) και εμείς αναζητούμε λύση χωρίς ουσιαστική ελευθερία άσκησης δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής.

Πάρα πολύ δύσκολο…

Προσδιορισμός Εθνικού Εισοδήματος και Απασχόλησης (Determination of National Income and Employment)

 

Κεϋνσιανή θεωρία - Υπόδειγμα. Keynesian Model[1]

Βασικές αρχές:

  • Το μέγεθος του Εθνικού εισοδήματος (παραγόμενου Προϊόντος) και της απασχόλησης εξαρτάται από τη συνολική δαπάνη (συνολική ζήτηση).
  • Αν η συνολική δαπάνη είναι μικρή θα αντιμετωπίζουμε αυξημένη ανεργία.
  • Αύξηση της συνολικής δαπάνης θα οδηγήσει τις επιχειρήσεις στο να αυξήσουν την παραγωγή τους δεσμεύοντας περισσότερους συντελεστές παραγωγής - μεταξύ των οποίων και εργατικό δυναμικό, επομένως θα μειωθεί η ανεργία.
  • Όμως, μεγάλη αύξηση της συνολικής δαπάνης θα δημιουργήσει πληθωρισμό.

Παραδοχές:

  • Συνολική Δαπάνη - Ζήτηση: Υ (AD) = C + I + G + XM (με κρατική παρέμβαση και διεθνές εμπόριο - ανοικτή οικονομία)
  • Συνολική Δαπάνη - Ζήτηση: Y (AD) = C + I αν αγνοήσουμε τα G,X,M). Όπου η συνολική δαπάνη (συνολική ζήτηση ΑD) είναι το ποσό που οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά προτίθενται να δαπανήσουν για αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Επομένως προσδιορίζεται από τη:
    • Ζήτηση νοικοκυριών για καταναλωτικά αγαθά
    • Ζήτηση επιχειρήσεων για επενδύσεις.
  • Ακαμψία προς τα κάτω τιμών και μισθών[2].

 

Κατανάλωση ( C ). Consumption

Κατά τον J.M.Keynes η κατανάλωση (C):

  • Εξαρτάται κυρίως από το διαθέσιμο [3] εισόδημα: C = a + bY (για γραμμική μορφή)
  • Η κατανάλωση αυξάνεται με την αύξηση του εισοδήματος
  • Αλλά με την αύξηση του εισοδήματος, η κατανάλωση μειώνεται σαν ποσοστό του εισοδήματος.
  • Αυτόνομη κατανάλωση = a. Η κατανάλωση που θα υπάρχει σε μηδενικό εισόδημα
  • Μέση ροπή προς κατανάλωση (λόγος κατανάλωσης προς εισόδημα): APC = C/Y
  • Οριακή ροπή προς κατανάλωση (λόγος μεταβολής κατανάλωσης προς μεταβολή του εισοδήματος): MPC = ΔC/ΔΥ= b

 Παρατηρήσεις:

  1. 0 <  MPC < 1
  2. MPC είναι η πρώτη παράγωγος της συνάρτησης της C για πολύ μικρές μεταβολές του Υ (ΔΥ → 0)
  3. MPC για δεδομένο εισόδημα = κλίση της γραμμής κατανάλωσης στο συγκεκριμένο σημείο
  4. Άρα, MPC = b
  5. Όταν η C είναι γραμμικής μορφής η MPC (κλίση) παντού σταθερή.
  6. MPC + MPS [4] = 1

Άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης:

  1. Επιτόκιο
  2. Δυνατότητα δανεισμού
  3. Κατοχή ρευστών διαθεσίμων, μετοχών και ακινήτων
  4. Φορολογία
  5. Αναδιανομή του εισοδήματος
  6. Προβλέψεις για το μελλοντικό εισόδημα και τιμών

 

Επένδυση ( Ι ) [5]. Investment

  • Σχεδιαζόμενη (Ιp) + μη σχεδιαζόμενη (Ιu) = πραγματοποιημένη (Ιn)
  • Η επένδυση δεν εξαρτάται από ένα μόνο παράγοντα.
  • Θεωρούμε την επένδυση για συγκεκριμένη χρονική περίοδο αυτόνομη, δηλαδή ανεξάρτητη από το Υ, άρα Ιp = I = σταθερή δαπάνη
  • Η Ιp είναι ευθεία παράλληλη προς τον οριζόντιο άξονα του Υ.

 

Προσδιορισμός του Εθνικού Εισοδήματος (Χωρίς κρατικό φορέα και διεθνές εμπόριο)

 Α. Μέσω συνολικής ζήτησης (AD) και παραγόμενου προϊόντος.

  • Γραμμή 450 εισοδήματος – προϊόντος που παρήχθη (παραγωγή): Y= C + S.
  • Σε κάθε σημείο της γραμμής  η συνολική δαπάνη (C+S) είναι ίση με το προϊόν που παρήχθη –εισόδημα (Y).
  • Γραμμή συνολικής δαπάνης – ζήτησης: Y(AD) = C + Ip
  • Βραχυχρόνια ισορροπία = προσδιορισμός εισοδήματος είναι εκεί όπου η συνολική δαπάνη-ζήτηση Υ(AD) είναι ίση με το παραγόμενο προϊόν (Y=C+S).

Δηλαδή στο Ε (Σχήμα 1.) είναι το σημείο τομής των δύο παραπάνω καμπυλών όπου αντιστοιχεί εισόδημα ΥΕ.

 Σχήμα 1. Προσδιορισμός Ισορροπίας του Εισοδήματος

 

Προσδιορισμός εισοδήματος

Προσδιορισμός Εθνικού εισοδήματος. Photo Credit: Econtopia

 

Περιπτώσεις:

  1. Αν η συνολική δαπάνη - ζήτηση (AD) > εισοδήματος - προϊόντος που παρήχθη (σημείο Ε1) του σχήματος 1.

Δηλαδή αν η συνολική ζήτηση υπερβαίνει τη συνολική προσφορά..

Τότε οι επιχειρήσεις για να καλύψουν την υπερβάλλουσα ζήτηση, μειώνουν τα αποθέματα της τρέχουσας περιόδου και σχεδιάζουν αύξηση της παραγωγής τους για  την επόμενη περίοδο για να καλύψουν την αυξημένη ζήτηση, αλλά και για να ανανεώσουν τα αποθέματά τους.

Επομένως παραγωγή, εισόδημα και απασχόληση αυξάνονται.

  1. Αν το εισόδημα - προϊόν που παρήχθη > της συνολική δαπάνης - ζήτησης (AD) (σημείο Ε2) του σχήματος 1.

Δηλαδή αν η συνολική προσφορά υπερβαίνει τη συνολική ζήτηση

Τότε οι επιχειρήσεις, επειδή θα αυξηθούν τα αποθέματά τους την τρέχουσα περίοδο, θα σχεδιάσουν μείωση της παραγωγής τους για την επόμενη περίοδο γιατί η ζήτηση υστερεί της προσφοράς αλλά και για να μειώσουν τα αποθέματά τους.

Επομένως παραγωγή, εισόδημα και απασχόληση μειώνονται.

 

Μαθηματικός υπολογισμός ισορροπίας εισοδήματος:

C = a + bY  (συνάρτηση κατανάλωσης)

Ιp =  I    (συνάρτηση επενδύσεων)

Y = C + Ip   (συνθήκη ισορροπίας)

Λύνοντας ως προς Υ  το επίπεδο ισορροπίας εισοδήματος  ΥE = a / 1-b  + I / 1-b

 

[1] Το μοντέλο του John Maynard Keynes χρονικά τοποθετείται στη δεκαετία του 1930.

[2] Ελαστικότητα εργασίας (Es) απείρως  ελαστική ως ένα βαθμό, δεν επιτρέπει μείωση των μισθών

[3] Διαθέσιμο Εισόδημα= Εισόδημα (εθνικό) – φόροι.

Προσωπικό Διαθέσιμο Εισόδημα = Εισόδημα νοικοκυριών  +μεταβιβαστικές πληρωμές – άμεσοι

φόροι

[4] Αντίστοιχα με APC και MPC, ορίζονται η μέση ροπή προς αποταμίευση APS και η οριακή ροπή προς αποταμίευση MPS.

[5] Σαν επένδυση θεωρούνται οι επιχειρησιακές δαπάνες για νέο κεφαλαιουχικό εξοπλισμό, οι μεταβολές στα αποθέματα των αγαθών, και οι δαπάνες για κατασκευή νέων σπιτιών.




Αποπληθωρισμός και ύφεση: Deflationary Spiral

Αν θέλαμε να «φωτογραφίσουμε» την οικονομία των χωρών (τουλάχιστον) της Νότιας Ευρώπης, ασφαλώς  η πρώτη ξεκάθαρη παρατήρηση θα σχετιζόταν με το «βύθισμα» των οικονομιών τους σε μια 6ετή ύφεση.

Επιχειρώντας να κάνουμε focus σε συγκεκριμένα κομμάτια της φωτογραφίας, χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία θα παρατηρούσαμε μεγάλο χρέος (Δημόσιο και Ιδιωτικό), μείωση του ΑΕΠ, υψηλό ποσοστό ανεργίας, σημαντική μείωση του εισοδήματος, και περιορισμένες επενδύσεις παρά τα χαμηλά επιτόκια.

Η άποψή μας για τα αίτια αυτής της τόσο έντονης και μεγάλης σε διάρκεια ύφεσης έχει εκφραστεί σε προηγούμενα άρθρα μας.

Οι σημερινές σκέψεις μας αφορούν το αντίθετο φαινόμενο του πληθωρισμού που παρατηρείται, δηλαδή αυτό του αποπληθωρισμού.

Είναι γνωστό ότι ο αποπληθωρισμός είναι συνώνυμο της αρνητικής μεταβολής του γενικού επιπέδου των τιμών. Δηλαδή, αρνητικός πληθωρισμός.

Σαν πρώτο άκουσμα, κάποιος θα το θεωρήσει σαν θετικό γεγονός σκεπτόμενος  ότι μπορεί πλέον να αγοράζει (με την ίδια ποσότητα χρήματος) μεγαλύτερη ποσότητα αγαθών.

Ερμηνεύοντας όμως λίγο περισσότερο την έννοια του αποπληθωρισμού θα καταλήγαμε στις παρακάτω δύο παρατηρήσεις:

Αποπληθωρισμός και χρέος

Η ύπαρξη αποπληθωρισμού στην πραγματικότητα αυξάνει το υπάρχον χρέος.

Για παράδειγμα, αν κάποιος δανείστηκε 100  για ένα χρόνο με επιτόκιο 5 % και με πληθωρισμό 10 %, η πραγματική αξία των χρημάτων που θα επιστρέψει μετά από ένα χρόνο θα ισούταο με 105/1,1 = 95,45 €.

Αν έχουμε αποπληθωρισμό, έστω της τάξης του 10 %, ο παρανομαστής του προηγούμενου κλάσματος θα είναι ίσος με 0,9 με αποτέλεσμα το ποσό που θα πρέπει να επιστραφεί να είναι 116,67 €.

Αποπληθωρισμός και παραγωγή

Η μείωση των τιμών θα οδηγήσει σε μείωση της παραγωγής που μεταξύ άλλων σημαίνει είτε μείωση μισθών είτε απολύσεις. Δηλαδή νέα μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος.

Μεμονωμένα ή συνδυαστικά, οι παραπάνω παρατηρήσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ύφεση διατηρείται ή και βαθαίνει περισσότερο!

Κάποιος άλλος θα ισχυριστεί ότι το παραπάνω αρνητικό ενδεχόμενο μερικώς περιορίζεται λόγω των χαμηλών επιτοκίων που ασφαλώς σημαίνει πιο «φτηνό» χρήμα.

Άρα θα υπάρχει μερικό αντιστάθμισμα του αποπληθωρισμού, αλλά και κίνητρο για «νέο» δανεισμό, επενδύσεις, αύξηση της παραγωγής, μισθών με τελικό αποτέλεσμα την έξοδο της οικονομίας από την ύφεση.

Όμως σε αυτό το σενάριο έχουμε δύο ερωτηματικά. Πως κάποιος θα δανειστεί όταν οι Τράπεζες δεν χορηγούν κεφάλαια στην πραγματική οικονομία; Αλλά και γιατί κάποιος να δανειστεί  προκειμένου να παράγει ένα προϊόν το οποίο θα πουλήσει σε μειωμένη τιμή;

Τα παραπάνω δεδομένα οδηγούν στην εμφάνιση του deflationary spiral, δηλαδή στην διαιώνιση της ύφεσης λόγω του αποπληθωρισμού (deflation)

Αποπληθωρισμός και ύφεση. Μήπως να δημιουργήσουμε τεχνητό πληθωρισμό

Στην φάση αυτή της οικονομίας, το «κακό» εργαλείο που ονομάζεται πληθωρισμός ίσως είναι απαραίτητο για το «ξεκόλλημα» από την ύφεση.

Μια από τις μορφές εμφάνισης «τεχνητού» πληθωρισμού είναι το κόψιμο νέου χρήματος.

Η εμφάνιση πληθωρισμού δεν είναι αρνητικό φαινόμενο για τη συγκεκριμένη φάση της οικονομίας. Όπως αναλύσαμε παραπάνω αφενός θα μειώσει την πραγματική αξία των (προς επιστροφή) δανείων. Ταυτόχρονα η «εμφάνιση» νέου χρήματος θα αυξήσει την κατανάλωση, η οποία με τη σειρά της θα δώσει ώθηση στην αύξηση της παραγωγής, της απασχόλησης, του εισοδήματος. Δηλαδή θα οδηγήσει την οικονομία σε ανάκαμψη.

Τα διαθέσιμα «εργαλεία» της οικονομίας ανά φάση του οικονομικού κύκλου είναι γνωστά. Πάντα βέβαια με ύπαρξη λεπτών  ισορροπιών μεταξύ σωστής και λανθασμένης κίνησης. Δηλαδή το «σωστό» εργαλείο του σήμερα όταν επιτελέσει την αποστολή του πρέπει να αποσυρθεί γιατί θα μετεξελιχτεί αύριο σε καταστροφικό.