Οικονομική επιστήμη. Μια πρώτη γνωριμία
Η οικονομική επιστήμη ανήκει σε εκείνους τους κλάδους επιστημών που η προσπάθεια περιγραφής του αντικειμένου τους δεν είναι εύκολη. Οι δυσκολίες που συναντάς οφείλονται κυρίως σε δύο λόγους. Ο πρώτος σχετίζεται με τη ύπαρξη όμορων κλάδων που τα σύνορα τους είναι έντεχνα κατασκευασμένα ώστε να μετατοπίζονται άκοπα όταν το λάθος πρέπει να ανήκει αλλού. Ο δεύτερος έρχεται σαν απόρροια του ξερολισμού που έχει καταλάβει και μόνιμα κατοικήσει στο ρετιρέ του ανθρώπινου εγκεφάλου, δυστυχώς αρκετών.
Με κύριο αποδέκτη των σκέψεών μας τον νέο που αποφασίζει να σπουδάσει οικονομικά και δευτερευόντως εκείνον που αποφάσισε ότι ήρθε ο καιρός να σταματήσει να αυτοαποκαλείται οικονομολόγος θα αναφέρουμε στις παρακάτω γραμμές κάποια πρώτα στοιχεία – κατά τη γνώμη μας – χρήσιμα για την αναγνώριση της ταυτότητας της οικονομικής επιστήμης.
Οικονομία και πολιτική δεν είναι συνώνυμες έννοιες
Αναμφίβολα υπάρχει επικοινωνία και θα λέγαμε μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ των δύο επιστημών. Και ακριβώς αυτή η ισχυρή σχέση επιτρέπει την ευκολία λεκτικού περάσματος από τον ένα χώρο στον άλλο.
Σπουδάζοντας οικονομία, σύντομα γίνεται φανερό ότι ένα πράγμα είναι μια τεκμηριωμένη οικονομικά πρόταση (π.χ. ανάκαμψης της οικονομίας) και άλλο η διάθεση (υπάρχουσα πολιτική βούληση) εφαρμογής, μερικής υιοθέτησης ή απόρριψής της.
Πολιτικές δεσμεύσεις, εμμονές, ή εθελοτυφλία είναι συχνά οι λόγοι επιλογής - εφαρμογής συγκεκριμένης οικονομικής πολιτικής έναντι άλλης. Στο αύριο, η επιλογή αυτή ενδέχεται να αποδειχθεί λανθασμένη έως και καταστροφική.
Σκεπτόμενοι τότε ποιο ήταν το λάθος θα είναι εύκολο, και ενίοτε βολικό, να κατηγορηθεί η οικονομική πολιτική που εφαρμόστηκε. Αναζητώντας όμως περισσότερο επίμονα την αλήθεια είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα καταλήξουμε στο ότι:
η επιλογή του οικονομικού μείγματος που εφαρμόστηκε δεν έγινε με αμιγώς οικονομικά κριτήρια αλλά μάλλον με πολιτικά.
Το να χαρακτηρίσεις κάποιον υπουργό οικονομικών ή σύμβουλό του όχι καλό οικονομολόγο δεν έχει κόστος. Στην πράξη όμως είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ισχύει για ένα άτομο που του δόθηκε επίσημα η αρμοδιότητα να χαράσσει την οικονομική πολιτική ενός κράτους. Μη ξεχνάμε ότι γενικά η αρνητική κριτική είναι εύκολη, αλλά όχι πάντα αντιπροσωπευτική.
Τα υποδείγματα της Οικονομικής επιστήμης
Στη φύση το να συναντήσουμε ένα μέγεθος του οποίου η μεταβολή - εξέλιξη ερμηνεύεται από την επίδραση μόνο ενός άλλου παράγοντα είναι κάτι σπάνιο. Συνήθως υπάρχουν περισσότεροι του ενός παράγοντες που επηρεάζουν τη μεταβολή του πρώτου. Για παράδειγμα, μπορεί να εξετάζουμε την ποσοτική ή ποσοστιαία σχέση μεταξύ του αριθμού των παιδιών που ζουν στην επαρχία και του αριθμού των εισαχθέντων στα ΑΕΙ – ΤΕΙ. Ολοκληρώνοντας την έρευνα μας θα καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα. Όμως υπάρχουν και παράγοντες όπως το εισόδημα, το μορφωτικό επίπεδο των γονιών, κ.α. που έχουν παρέμβει στην διαμόρφωση της τελικής σχέσης αλλά δεν έχουν αναφερθεί και επομένως δεν έχει εκτιμηθεί η συμμετοχή τους. Στην έρευνά μας αυτούς του παράγοντες τους θεωρήσαμε σταθερούς.
Η οικονομική επιστήμη χρησιμοποιεί στα υποδείγματά της τον Λατινικό όρο
ceteris paribus
Σε ελεύθερη μετάφραση ο όρος σημαίνει όλα τα άλλα ίσα – σταθερά, και χρησιμοποιείται ακριβώς για να δηλώσει αφενός την ύπαρξη δευτερογενών (όχι ιεραρχικά) παραγόντων και αφετέρου τη διατήρηση της σταθερότητάς τους όταν εξετάζουμε τη σχέση μεταξύ κάποιων μεγεθών - μεταβλητών.
The meaning of Ceteris Peribus (photo: www.slideshare.net)
Για παράδειγμα η ύπαρξη αρνητικής σχέσης μεταξύ της τιμής ενός αγαθού και της ζητούμενης ποσότητάς του ισύει υπό την προϋπόθεση της σταθερότητας π.χ. του εισοδήματος. Η αναφορά στη σταθερότητα παράγοντα / ων δηλώνεται με την έκφραση ceteris paribus.
- Αμφισβητώντας την Οικονομική επιστήμη
Ορισμένοι αναρωτιούνται για το πως είναι δυνατόν να υποβάλλεις την ίδια ερώτηση σε τέσσερις οικονομολόγους και ενδεχομένως να ακούσεις τέσσερις διαφορετικές απαντήσεις. Είναι πράγματι δύσκολο να αντιληφθείς αν δεν ασχολείσαι επαγγελματικά με το χώρο της οικονομίας ότι και οι τέσσερις απαντήσεις μπορεί να είναι σωστές Yes, Economics Is a Science
Σαν αποτέλεσμα αρκετοί αμφισβητούν την υπόθεση ceteris paribus ισχυριζόμενοι ότι υπεραπλουστεύει την πραγματικότητα και επομένως δεν δέχονται την αξιοπιστία των συμπερασμάτων κάποιων οικονομικών μοντέλων.
- Ο αντίλογος
Στην οικονομική επιστήμη Μια αρχική προσέγγιση στη δομή της Οικονομίας δεν υπάρχουν συνθήκες ελεγχόμενου πειράματος. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε δοκιμαστικούς σωλήνες για να ελαχιστοποιήσουμε την επίδραση άλλων εξωγενών παραγόντων στην υπό εξέταση σχέση. Συγχρόνως προσπάθεια γίνεται στη μελέτη ή πρόβλεψη συμπεριφοράς του ατόμου, και ο τρόπος αντίδρασης της ανθρώπινης συμπεριφορά είναι πολύ δύσκολο να γενικευθεί - ομαδοποιηθεί.
Το γεγονός αυτό καθιστά απαραίτητη τη χρησιμοποίηση μαθηματικών, στατιστικής και οικονομετρίας στην προσπάθεια στάθμισης της επίδρασης των όποιων άλλων παραγόντων αλλά και της πιθανότητας εμφάνισής τους.
Για επίλογο
Το ζητούμενο ασφαλώς δεν είναι να γίνουμε (διάφορο του να αυτοαποκαλούμεθα) όλοι οικονομολόγοι . Όμως όσοι αποφασίσουν να ασχοληθούν με αυτή την επιστήμη θα πρέπει κατά τη γνώμη μας να ενημερωθούν όσο περισσότερο μπορούν για το αντικείμενό της Οικονομική Λογική και καθημερινότητα, να είναι ξεκάθαρο στη σκέψη τους ότι δεν είναι πολιτική, και βέβαια η απόφασή τους να μην είναι αναγκαστική, δηλαδή το αποτέλεσμα της απόρριψης άλλων επιστημονικών κλάδων.
Σπουδάζοντας την Οικονομική επιστήμη σύντομα θα διαπιστώσετε ότι τα λάθη δεν βρίσκονται τόσο στις θεωρίες - υποδείγματά της επιστήμης αλλά πολύ περισσότερο στις λανθασμένες ανθρώπινες επιλογές που άλλοτε εσκεμμένα και άλλοτε όχι, διαστρεβλώνουν ή ξεχνούν τις οικονομικές αρχές.
