Το πρόγραμμα PISA  μετρά την ικανότητα των μαθητών να εφαρμόζουν γνώσεις – δεξιότητες που θεωρούνται οι πλέον σημαντικές (αντιπροσωπευτικές) για την επιτυχή ένταξη τους στη σύγχρονη κοινωνία. Η εκπαιδευτική έρευνα βεβαίως καταλήγει σε συμπεράσματα που αφορούν την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων που εφαρμόζονται στις χώρες που συμμετέχουν.

Η κατάταξη της Ελλάδος για το 2015

Σύμφωνα με έρευνα PISA (υπό την οργάνωση του ΟΑΣΑ) που έγινε το 2015 η Ελλάδα κατατάσσεται στην ομάδα χωρών (Σλοβακία, Βουλγαρία, Χιλή) με επίδοση χαμηλότερη του μέσου όρου των χωρών του ΟΑΣΑ.

Στην πρώτη θέση της σχετικής κατάταξης βρέθηκε η Σιγκαπούρη. Η διαφορά μονάδων Σιγκαπούρης - Ελλάδος δείχνει (κατά μέσο όρο) μια «απόσταση» 2,5 ετών σχολικής φοίτησης μεταξύ των μαθητών των δύο χωρών!

Τα ασφαλώς μη ευχάριστα αποτελέσματα της σειράς κατάταξης της Ελλάδος ερμηνεύτηκαν ανάλογα με τη διαφορετικότητα της προσέγγισης στο θέμα. Κάποιοι προβάλουν αντιρρήσεις αναφορικά με τη μεθοδολογία που ακολουθείται στην έρευνα ή και αμφισβητούν τον πραγματικό της στόχο. Άλλοι δέχονται το αντιπροσωπευτικό του  αποτελέσματος και «αναζητούν» τα αίτια. Βεβαίως υπάρχουν πάντα και οι «εύκολες» απόψεις. Αυτές της στοχοποίησης ενός μόνο στοιχείου (μέλους) του συστήματος (συνόλου) που ονομάζεται εκπαίδευση.

Σκέψεις και ερωτήματα πριν τη «μετάφραση» των επιδόσεων στην εκπαιδευτική έρευνα

Έχοντας ενεργή συμμετοχή στους χώρους μεταφοράς της γνώσης - το οποίο διαφέρει από την «εξ αποστάσεως» συμμετοχή - θέλουμε να περιγράψουμε κάποια από τα υποσυστήματα – μέλη του το ευρύτερου συστήματος της εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Η περιγραφή μας - ανά περίπτωση – θα αποτελεί απλή καταγραφή (φωτογράφιση) θα εκφράζει άποψη ή θα καταλήγει σε κάποιο ρητορικό (τις περισσότερες φορές) ή και πραγματικό ερώτημα.

Το εκπαιδευτικό μας σύστημα

• Το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας δεν θα λέγαμε ότι διακρίνεται για τη σταθερότητά του από την άποψη της χάραξης μιας γενικής διαχρονικά πολιτικής. Είναι σε όλους γνωστό ότι οι «αλλαγές» διαδέχονται η μια την άλλη σε πολύ μικρά χρονικά διαστήματα. Ενδεικτικά και μόνο ας θυμηθούμε μόνο στα τελευταία 5 χρόνια τις αλλαγές στο σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, στην ύπαρξη ή όχι τράπεζας θεμάτων, στην αφαίρεση - πρόσθεση μαθημάτων και ωρών διδασκαλίας και πόσα άλλα.
• Ασφαλώς δεν είμαστε υπέρ της σταθερότητας σε μια κοινωνία που δεν παραμένει στατική. Όμως πιστεύουμε ότι οι αλλαγές πρέπει να προσφέρουν κάτι περισσότερο από την αλλαγή για να πούμε ότι έγινε αλλαγή. Για να συνοδεύουν στην πράξη την μετεξέλιξη του περιβάλλοντος χρήζουν του απαραίτητου προγραμματισμού έχοντας προηγουμένως αναλύσει με όσο το δυνατόν αντικειμενικά κριτήρια την αποτελεσματικότητα της υπάρχουσας κατάστασης αλλά και την προοπτική της νέας.
• Διαβάζοντας τις οδηγίες ή τις κατευθυντήριες γραμμές για την διδασκαλία και τον σκοπό του κάθε μαθήματος και συγκρίνοντας τις με τον τρόπο διδασκαλίας που θα οδηγήσει τον μαθητή στην επίτευξη του στόχου του που είναι αποκλειστικά η εισαγωγή του σε κάποιο ΑΕΙ – ΤΕΙ αναρωτιέσαι αν οδηγίες και πραγματικότητα αναφέρονται στο ίδιο θέμα τον ίδιο χρόνο και στην ίδια χώρα!
• Η λογική των εξετάσεων, προαγωγικών, απολυτήριων ή πανελλαδικών δεν θα λέγαμε ότι επιδοτεί την κριτική σκέψη του εξεταζόμενου. Αντίθετα μάλλον πριμοδοτεί την ικανότητα της copy paste σκέψης. Αλήθεια ο περιορισμός (διαχρονικά) της εξεταστέας ύλης, ιδιαίτερα των πανελλαδικώς εξεταζόμενων μαθημάτων, γιατί ακριβώς έγινε και συνεχίζει να γίνεται;
• Το επίπεδο των βιβλίων έχει εναρμονιστεί με την εποχή που (υποτίθεται) θέλουμε να ακολουθήσουμε ή έστω να προσαρμοστούμε;

Το σχολείο

• Ο ρόλος του σημερινού σχολείου είναι ξεκάθαρος; Δεν αναφερόμαστε βέβαια στον θεσμικό του ρόλο, ούτε στο σκοπό που αναγράφει το καταστατικό του, αλλά στο κατά πόσο η σημερινή πραγματική λειτουργία και επιδίωξή του συνάδει με τον θεσμικό του ρόλο. Ποιος ακριβώς είναι ο τρόπος αξιολόγησης του σχολείου;
• Παρατηρείται το φαινόμενο της συνέργειας μεταξύ των σχολείων ή υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο ανταγωνισμός επικρατεί;

Οι καθηγητές

• Τα άτομα που μεταφέρουν την γνώση στους μαθητές. Πρέπει να εμπνεύσουν, να κερδίσουν τα παιδιά. Να είναι άλλοτε επιεικείς, άλλοτε αυστηροί, και πάντα δίκαιοι. Ικανοί στην επικοινωνία και στην αντιμετώπιση παραβατικών συμπεριφορών. Γνώστες του αντικειμένου τους αλλά και των εξελίξεων που λαμβάνουν χώρα στην επιστήμη τους. Διαμεσολαβητές, ενίοτε δε και πυροσβέστες, μεταξύ παιδιών, γονιών και σχολείου.
• Ποια ακριβώς είναι τα «όπλα» που τους προσφέρει το περιβάλλον προκειμένου να επιτελέσουν με επιτυχία το έργο τους; Η υποτίμηση της προσφοράς τους; Ο χαρακτηρισμός του σαν  οι τεμπέληδες εκπαιδευτικοί; Ο αφοπλισμός τους (επί της ουσίας δεν επιτρέπεται η «δυναμική» παρέμβασή τους) στους εν δυνάμει κινδύνους που βρίσκονται μέσα σε μια τάξη 20 και πλέον παιδιών ή σε μια σχολική εκδρομή;

Η απάντηση είναι εύκολη: με την προσωπικότητα τους θα αντιμετωπίσουν το όποιο συμβάν!  Μήπως και εξ αποστάσεως;

• Υπάρχει πραγματική δυνατότητα για ένα διαφορετικό μάθημα; ή «ψάχνουν» μια σπάνια ευκαιρία που πρέπει να την εκμεταλλευτούν σε πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα;
• Ποιο είναι το όργανο (που έχει την ικανότητα) να αξιολογήσει τους καθηγητές; Με ποιο τρόπο αξιολογούνται; Μήπως είναι ο τρόπος που συμπληρώνουν το έντυπο (ανά τακτά χρονικά διαστήματα) για την πορεία της ύλης στα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα; Ίσως το πως υπογράφουν το απουσιολόγιο;

Συμπεράσματα με (ή χωρίς) ερωτηματικά..

Μας ενδιαφέρει πράγματι η καλλιέργεια του πνεύματος  μέσω παροχής εργαλείων για κατάκτηση της γνώσης ή αρκούμαστε στην μεταφορά έτοιμης γνώσης;

Είμαστε θιασώτες της Σωκρατικής (μαιευτικής) μεθόδου που δεν προσφέρει την έτοιμη απάντηση στο όποιο ερώτημα αλλά τα ερωτήματα – προβληματισμούς ώστε η απάντηση (αλήθεια) να δοθεί από τον ίδιο που υποβάλλει την αρχική ερώτηση; Ασφαλώς για να γίνει αυτό χρειάζεται προηγούμενα να έχει καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη και όχι ο παπαγαλισμός..

Αν το εκπαιδευτικό σύστημα δεν υιοθετεί την προηγούμενη «λογική» έχουμε την αίσθηση ότι ωθούμε τον νέο σε προσπάθεια για την όποια κατάκτηση; Η δική μας απάντηση είναι ασφαλώς όχι.

Και αυτό το τελευταίο μας επαναφέρει το αρχικό ερώτημα αν πράγματι θέλουμε σκεπτόμενα όντα ή όχι;

Τελικά χρειάζεται ο όποιος ΟΑΣΑ μέσω του PISA ή κάποιου ανάλογου προγράμματος να μας επισημάνει  - με τη χρήση κριτηρίων που ενδεχομένως αμφισβητούμε την αξιοπιστία τους -  τις παθογένειες του εκπαιδευτικού μας συστήματος; Εμείς δεν τις γνωρίζουμε;

Συνειρμικές σκέψεις μας ταξιδεύουν στα μνημόνια και τις έξωθεν απαιτήσεις ή επιεικώς στις υποδείξεις για τη βελτίωση της οικονομίας μας. Πάλι εμείς δεν τις ξέραμε..